Lousame, 3 de decembro do 2017 – A casa da cultura de Lousame acolleu a presentación dun traballo iniciado hai máis de 12 anos: a recollida de toda a microtoponimia do municipio.
Un traballo iniciado no ano 2005 e 2006 cun traballo de campo no que participaron técnicos e concelleiros do Concello de Lousame, membros da Real Academia Galega e, sobre todo, máis dun cento de veciños e veciñas do municipio que colaboraron na recollida de 3.000 topónimos.
Uns veciños e veciñas que foron nomeados un a un pola alcaldesa Teresa Villaverde, quen destacou “o labor altruísta que fixeron, recollendo e conservando toda esta riqueza toponímica de Lousame”. “Era unha pena que todo este labor se perdera e agora, doce anos despois, vemos o resultado do seu traballo”, apuntou Villaverde Pais, quen lamentou que “como a maioría dos que sabían como se chaman os lugares son a xente maior, por desgraza moitos dos que participaron no proxecto non poden ver agora o resultado”.
Neste sentido, Vicente Feijoo, experto en toponimia da Real Academia Galega, explicou que a crise económica motivou que este proxecto de recollida de topónimos a nivel autonómico “fose paralizado no ano 2011 e teño que agradecer a persoas como Teresa polas presións que fixo para que se volvese a poñer en marcha e poder hoxe ofrecer aos veciños e veciñas de Lousame o froito dese traballo que fixeron de forma altruísta”.
3.000 topónimos
Vicente Feijoo explicou que a microtoponimia é “unha riqueza que se está perdendo” cando “non hai rexión en Europa con tantos microtopónimos como Galicia, que está toda escrita, onde cada leira ten o seu nome e nos conta algo da historia dese lugar”. Neste sentido, indicou que en Galicia hai unha media de 45/50 topónimos por Km2, o que supón entre 1,5 e 2 millóns de topónimos. “En Lousame hai máis de 3.000 e ten nomes moi antigos. Aquí os nomes das parroquias teñen entre 1.500 e 1.800 anos de antigüidade”.
Feijoo explicou que “este patrimonio está desaparecendo, sobre todo pola desaparición da xente maior, que é quen coñece eses nomes, e polo abandono das aldeas do rural”, polo que aproveitou para presentar unha ferramenta informática, que está sendo desenvolvida pola Axencia para a Modernización Tecnolóxica de Galicia (Amtega), e que permitirá que o traballo de campo realizado en Lousame poida facerse tamén no resto de municipios de Galicia. “A xente poderá enviarnos unha imaxe do lugar e o microtopónimo que coñece e que, se o consideramos correcto e o validamos, poderá ver como se incorpora ao arquivo”, explica Vicente Feijoo, quen animou aos veciños e veciñas presentes a seguir enriquecendo eses 3.000 microtopónimos de Lousame.
Significado dos nomes
Ademais da lembranza a todas as persoas que participaron na recollida destes máis de 3.000 topónimos, o momento máis entretido da presentación foi a explicación da orixe dos nomes das parroquias de Lousame e daqueles lugares polos que se interesaron as persoas que estaban no auditorio da casa da cultura. Así, Vicente Feijoo explicou que “Lousame” colle o nome de “un sitio onde había moita lousa e ten unha antigüidade de entre 1.700 e 1.800 anos”.
No caso das parroquias, Camboño é de orixe prerromano e significa “Curva”; Fruíme e Lesende son antrotopónimos, é dicir, levan o nome de dous romanos que tiñan a súa vila aló: Frominius e Elisindus, respectivamente; Tállara tamén é un nome prerromano e significa “río”; Toxosoutos toma o sseu nome do feito de ser unha zona onde había toxos moi altos; e Vilacova é o nome máis recente do municipio e xorde dunha combinación de “Villae” (a casa de campo dun señor romano) e “cova”, por unha depresión no terreo.
Na quenda de preguntas, Feijoo explicou tamén a orixe de topónimos de municipios veciños como Noia, do que dixo que “é prerromano, moi antigo e un dos máis duros de roer para saber de onde procede”; ou Riveira, “que é con B por moito que se empeñen en poñelo con V xa que vén do latín riparia e todos eses P evolucionaron en B, non en V”.
Durante a súa charla, Vicente Feijoo explicou tamén como consultar esta información, dispoñible no Nomenclator e en toponimia.xunta.es. Así mesmo, salientou a importancia de contar cunha correcta xeolocalización dos topónimos e microtopónimos de cada municipio. Ademais da riqueza que supón a conservación deste patrimonio, Feijoo puxo exemplos de como a microtoponimia pode servir de axuda á hora de, por exemplo, localizar un incendio ou unha emerxencia (xa que cada microtopónimo está xeolocalizado e pódese enviar as coordenadas aos equipos de intervención); ou á hora de elaborar un PXOM ou facer calquera tipo de obra.